बिरेन्द्र थापा
माघे सङ्क्रान्ति नेपालमा मनाइने एक प्रमुख सांस्कृतिक र धार्मिक पर्व हो। यो पर्व सूर्यको मकर राशिमा प्रवेश हुने दिन अर्थात् उत्तरायण प्रारम्भ हुने अवसरमा मनाइन्छ। विक्रम संवत् अनुसार यो माघ महिनाको पहिलो दिन पर्दछ। यस पर्वलाई देशका विभिन्न भागमा विभिन्न नाम र परम्पराअनुसार मनाइन्छ, जस्तै थारू समुदायमा यो ‘माघी’ तथा नेवार समुदायमा ‘घ्यः चाकु संल्हु’ को नामले चिनिन्छ।
धार्मिक र सांस्कृतिक महत्व
माघे सङ्क्रान्तिलाई धार्मिक दृष्टिले शुभ दिन मानिन्छ। यस दिन स्नान, दान र पूजा गर्ने परम्परा छ। विष्णु भगवानको पूजा गरेर पुण्य प्राप्त हुने विश्वास छ। मान्यताअनुसार, माघे सङ्क्रान्तिको दिन गङ्गा स्नान र तिल, घ्यू, चाकु, तरुल आदिको भोजनले आत्मशुद्धि हुने र दीर्घायु प्राप्त हुने मानिन्छ।
खानपान र परम्परा
यस दिन विशेष गरी तिलको लड्डु, घ्यू, चाकु, तरुल, सखरखण्ड, गहुँको पीठो र मासु खान प्रचलित छ। घ्यू र चाकु खाने परम्परा विशेषतः स्वास्थ्य र तागतका लागि महत्वपूर्ण मानिन्छ। तरुल जस्ता कन्दमूलहरू यस मौसममा विशेष रूपमा खाइन्छन्, जसलाई जाडोबाट शरीरलाई बचाउन लाभदायक मानिन्छ।
भिन्न समुदायका परम्परा
थारू समुदाय: माघी थारूहरूको नयाँ वर्ष हो। यस दिन उनीहरू परम्परागत नाचगान र भोजमार्फत यो पर्वलाई धूमधामका साथ मनाउँछन्।
नेवार समुदाय: नेवार समुदायमा ‘घ्यः चाकु संल्हु’ को दिन नयाँ फसल र कन्दमूलहरूको परिकार खाने चलन छ।
गुरुङ र अन्य समुदायहरू: यस दिन गाउँहरूमा विशेष रूपमा मेला लाग्ने, खेलकुद कार्यक्रम सञ्चालन हुने र सामूहिक भोज आयोजना गरिने चलन छ।
सामाजिक र सांस्कृतिक महत्त्व
माघे सङ्क्रान्ति सामाजिक रूपमा पनि एकता र मेलमिलापको प्रतीक मानिन्छ। परिवारका सदस्यबीच सामूहिक भोजन गर्ने, वृद्धबृद्धाको आशीर्वाद लिने, छरछिमेकमा आत्मीयता बाँड्ने परम्पराले सामाजिक सद्भावलाई बलियो बनाउँछ।
निष्कर्ष
माघे सङ्क्रान्ति नेपाली समाजको सांस्कृतिक धरोहर हो। यो पर्वले धार्मिक आस्था, मौलिक परम्परा र सामाजिक एकतालाई जीवन्त राख्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ। समयसँगै पर्व मनाउने तरिकामा केही परिवर्तन भए पनि यस पर्वको महत्व नेपाली जनजीवनमा सदैव उच्च रहिरहनेछ।
